Kompozytorzy

Marcin Mielczewski

†1651

Mielczewski Marcin, monogram M.M., polski kompozytor i kapelmistrz. Zmarł między 8 a 30 września 1651 r. w Warszawie. Nazwisko kompozytora występuje w przekazach źródłowych w wielu wersjach, m.in.: Mielcowski, Mielezewski, Milczewski, Mylczewski. Data i miejsce urodzenia nie są znane, daty sporządzenia i otwarcia testamentu pozwalają na przybliżone określenie daty śmierci; z testamentu (zaginiony podczas II wojny światowej, obecnie znamy streszczenie dokonane przez H. Feichta) wiadomo, że pochodził z rodziny katolickiej. Wg H. Niniusa ("Examen breve"..., Braniewo 1647) Mielczewski był uczniem F. Liliusa.

Pierwsza pewna data dotycząca kompozytora pochodzi z akt metrykalnych kościoła św. Jana w Warszawie z 18 grudnia 1632 r. (chrzest jego syna Stanisława), z których wynika, że co najmniej od 1632 r. Mileczewski był muzykiem królewskim. Jego funkcja w kapeli Wazów nie jest znana; prawdopodobnie był instrumentalistą. A. Jarzębski wymienia go wśród najwybitniejszych kapelistów Władysława IV i podkreśla jego kwalifikacje kompozytorskie.

W 1644 r. lub 1645 r. Mielczewski został kapelmistrzem Karola Ferdynanda Wazy, brata króla Władysława IV, biskupa wrocławskiego i płockiego (pierwszy raz jako maestro di cappella Karola Ferdynanda wzmiankowany 10 stycznia 1645 r. w księdze chrztów kościoła św. Jana w Warszawie). Biskup-królewicz miał jeden z najlepszych zespołów muzycznych w ówczesnej Rzeczypospolitej, złożony z wirtuozów włoskich oraz muzyków polskich, a jego kapelmistrzostwo było najbardziej prestiżowym stanowiskiem muzycznym zajmowanym przez Polaka. Funkcję tę Mielczewski pełnił do końca życia, nie zrywając kontaktów z dworem królewskim. Karol Ferdynand starał się mieć zawsze swoją kapelę do dyspozycji, toteż można przyjąć, że kompozytor zmieniał na ogół miejsca pobytu wraz ze swym chlebodawcą. Rezydował więc głównie w Wyszkowie, Broku, Ujazdowie i Warszawie, a także odbywał dłuższe podróże, m.in. do Gdańska (1646 r.) oraz do Nysy i Opola, gdzie prawdopodobnie spędził około połowę roku 1650. Marcin Mielczewski był dwukrotnie żonaty, z pierwszą żoną Urszulą Manuszówną miał syna Stanisława i 3 córki: Elżbietę (ochrzczoną 21 czerwca 1633 r.), Dorotę (ochrzczoną 3 stycznia 1638 r.) i Agnieszkę (ochrzczoną 10 stycznia 1645 r.); z drugą — Jadwigą Kołaczkówną jednego syna, Franciszka Sylwestra (ochrzcznego 31 grudnia 1649 r.).

Do 1648 r. był właścicielem folwarku w Ujazdowie, który sprzedał po śmierci pierwszej żony. Przez jakiś czas posiadał kamienicę w Warszawie przy ul. Mostowej, wniesioną w posagu przez drugą żonę, a pod koniec życia nabył połowę kamienicy zwanej Ludwikowską przy Rynku Starego Miasta. Z łaski Karola Ferdynanda „dzierżył prawem dożywotnim” folwark Niemirów k. Wyszkowa. Cały swój dorobek kompozytorski ofiarował mocą testamentu swemu „Najjaśniejszemu Panu i Dobrodziejowi Królewiczowi Jego Miłości”. Do naszych czasów nie dotrwał ani zbiór muzykaliów, ani wzmiankowany w ostatniej woli Mielczewskiego spis utworów. Zapewne z powodu przedwczesnej śmierci kompozytor nie zdążył uzyskać obywatelstwa Starej Warszawy. Otrzymała je w 1653 r. wdowa po nim, Jadwiga. W dokumencie dotyczącym tej sprawy oraz w obecnie zaginionym pokwitowaniu spłaty długu (z 1649 r.), a także w akcie fundacji biskupa Jana Lipskiego dotyczącym wykonywania mszy Mielczewskiego w kolegiacie w Łowiczu, przy nazwisku kompozytora umieszczono określenie „nobilis”, które nie oznacza, że Mielczewski był szlachcicem, ale świadczy o uznaniu, jakim się cieszył.

Marcin Mielczewski był najbardziej znanym w Europie kompozytorem polskim XVII w. Jego utwory znano w różnych ośrodkach niemieckich, w Danii, Gdańsku, na Śląsku, Morawach i Słowacji, na Ukrainie, w Rosji i prawdopodobnie w Paryżu. Za życia kompozytora drukiem ukazał się jedynie jego kanon, opublikowany przez M. Scacchiego w Xenia Apollinea, dodatkiem nutowym do Cribrum musicum (Wenecja 1643). Kilka lat po śmierci kompozytora w zbiorze „najsławniejszych włoskich i innych autorów” J. Havemanna (Erster Theil Geistlicher Concerten, Jena 1659) zamieszczony został jego solowy koncert kościelny Deus in nomine tuo. Na przykłady z twórczości Mielczewskiego powoływał się M. Dylecki w traktacie Gramatyka muzyczna (Wilno, ok. 1675). O jego kompozycjach wspominał M. Schacht w traktacie Musicus Danicus (1687). O kompozycje Mielczewskiego zabiegali książęta niemieccy i patriarcha moskiewski Nikon. Poza dwoma wymienionymi wszystkie inne utwory Marcina Mielczewskiego pozostały w rękopiśmiennych kopiach (na ogół nie datowanych, ale pochodzących w większości z 2. połowy XVII w.), które znajdują się obecnie w bibliotekach i archiwach zagranicznych — w Berlinie (m.in. zbiór z dawnej Biblioteki Miejskiej we Wrocławiu), Paryżu, Kromieryżu, Lewoczy i Wilnie, a także polskich: Gdańsk, Warszawa, Kraków (niektóre utwory znajdujące się w tych zbiorach przed II wojną światową uważa się obecnie za zaginione; znane są one tylko z XX-wiecznych kopii lub fotografii). Na wielu z nich, zwłaszcza w odpisach sporządzonych w XVII w. poza Polską, nazwisko kompozytora podano w różnych zniekształconych formach.

Na przekazach, które powstały za życia Mielczewskiego lub niedługo po jego śmierci w ośrodkach, w których był dobrze znany, kopiści podawali często tylko inicjały imienia i nazwiska twórcy. Zachowane źródła pozwalają przypuszczać, że rozwiązanie monogramu M.M. jako Marcin Mielczewski uważano około połowy XVII w. za oczywiste w Gdańsku, Krakowie i Wrocławiu.