Kompozytorzy

Bartłomiej Pękiel

†1670

Polski kompozytor i organista, być może pochodzenia niemieckiego (J. Mattheson, 1740). Zachowane dokumenty archiwalne, dotyczące jedynie lat 1637-1664, nie pozwalają ustalić daty i miejsca urodzenia Pękiela. Na ich podstawie można natomiast wskazać na dwa okresy i dwa ośrodki aktywności artystycznej kompozytora oraz określić hipotetycznie przybliżoną datę i miejsce jego śmierci. Pękiel działał najpierw na dworze królewskim w Warszawie, gdzie przebywał z pewnością w latach 1637-1654, a dokąd przybył za panowania Władysława IV (a więc najwcześniej w 1632 r., a prawdopodobnie w 1633 r.). W kapeli królewskiej kierowanej przez M. Scacchiego (w l. 1628-1649), pełnił początkowo funkcję organisty (co poświadczone jest informacją z 27 III 1637 r. zawartą w Liber baptisatorum kolegiaty św. Jana w Warszawie), a następnie wicekapelmistrza (tytuł "Capellae Vicemagistro" nosi Pękiel w dokumencie z 9 I 1641 r.: Libera incisio in Sylvis Villae Brudno), tworząc i wykonując muzykę religijną (H. Feicht, 1925 r.) oraz zajmując się kształceniem młodych muzyków. A. Jarzębski (Gościniec abo krotkie opisanie Warszawy, Warszawa 1643), wymieniając Pękiela jako wicekapelmistrza, ocenia go pochlebnie jako organistę i kompozytora. Zapewne w 1649 r., tzn. po wyjeździe Scacchiego z Polski, a co najmniej od początku 1653 r. piastował Pękiel stanowisko kapelmistrza kapeli królewskiej (co dokumentuje Liber donationum z informacją o posiadłości kompozytora w Ujazdowie), które zajmował co najmniej do 1654 r. (zgodnie z informacją z 30 VI zawartą w Liber baptisatorum warszawskiej kolegiaty św. Jana), a prawdopodobnie do 1655 r. (tzn. rozproszenia kapeli w związku z najazdem Szwedów na Polskę i zajęciem przez nich Warszawy). W 1653 r. Jan Kazimierz przeznaczył Pękiela wraz z kilku innymi osobami dla bezpieczeństwa, rady i usługi królowej, zwalniając go od uczestnictwa w wyprawie wojennej na Kozaków i Tatarów (wg dokumentu z 29 VIII 1653 r. z Akt Wieczystych). Po 1655 r. kompozytor spędził być może ok. trzech lat na tułaczce wraz z dworem, może jako osoba przydzielona - jak w 1653 r. - do dworu królowej.

W latach 1658-1564 Pękiel przebywał w Krakowie jako kapelmistrz kapeli katedralnej na Wawelu, przejmując to stanowisko po śmierci Franciszka Liliusa (o czym zaświadcza notatka z 1 X 1658 r. zActa Actorum Capitularia Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu). Kompozytor, sprawując tę funkcję i pozostając w bliskich stosunkach z prepozytem kapeli rorantystów M. A. Miśkiewiczem, zachował dożywotnio godność kapelmistrza królewskiego, choć opuścił Warszawę. 21 X 1659 r. sprzedał bowiem swoje dobra w Ujazdowie K. Pacowi, przyznane mu przez Władysława IV (zgodnie z zapisami zawartymi w Aktach Metryki Koronnej i Acta castrensia palatinatus cracoviensis). Notatka z 23 VIII 1664 r. z wawelskich Acta Actorum Capitularia dokumentuje fakt wyjazdu Pękiela z Krakowa (dokąd może nigdy nie powrócił) do króla (do Warszawy?); jednakże dopiero informacja z 3 X 1674 r. Acta Actorum Capitularia stanowi potwierdzenie objęcia stanowiska kapelmistrza kapeli na Wawelu przez D. Fierszewicza, prawdopodobnie następcy Pękiela.

Bartłomiej Pękiel należy do najwybitniejszych kompozytorów polskich XVII w. Jego zachowana twórczość obejmuje przede wszystkim religijną muzykę wokalną i wokalno-instrumentalną, a także pojedyncze utwory instrumentalne - trzy Canones a 6: kanon potrójny oraz dwa kanony dwugłosowe z kontrapunktem czterech głosów, oraz Fugę pojedynczą, odkrytą przez J. Gołosa. Muzyka religijna wykazuje dwoistość stylistyczną charakterystyczną dla praktyki kompozytorskiej I poł. XVII w. Dzieła wokalne (zaopatrzone niekiedy w basowy głos organowy): msze, motety i pieśni, należą do nurtu prima pratica, utwory wokalno-instrumentalne: msze, koncert Dulcis amor Jesu i dialogo Audite mortales oraz zapewne większość kompozycji znanych tylko z tytułów - do nurtu seconda pratica. Każda z grup stylistycznych odznacza się odrębnymi i zarazem zróżnicowanymi cechami technicznymi.

Zofia Dobrzańska-Fabiańska: [hasło] Pękiel Bartłomiej. Fragment hasła przygotowanego do Encyklopedii Muzycznej PWM, t. VIII.