Kompozytorzy

Zygmunt Krauze

*1938

Zygmunt Krauze to jeden z najważniejszych artystów swojego pokolenia, uznany kompozytor, ceniony pianista, pedagog, organizator życia muzycznego i juror wielu międzynarodowych konkursów. Jego dorobek twórczy i wysiłki w propagowaniu muzyki zostały docenione szeregiem nagród i odznaczeń, na czele z francuską Legią Honorową (2007) i tytułem Chevalier dans l’Ordre des Arts et des Lettres (1984). W 1987 roku został wybrany na przewodniczącego Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (ISCM), a od roku 1999 jest jego honorowym członkiem. W 2011 roku Zygmunt Krauze został honorowym członkiem Związku Kompozytorów Polskich. Rok później (2012) otrzymał tytuł Koryfeusza Muzyki Polskiej w kategorii Osobowość Roku.

KOMPOZYTOR

Dorobek kompozytorski Zygmunta Krauzego jest ogromny ilościowo i bardzo różnorodny gatunkowo. To pięć oper: Gwiazda (1981), Balthazar (2001), Iwona, księżniczka Burgunda (2004), Polieukt (2010) i Pułapka (2011). Zostały one wyprodukowane w National Theater w Mannheim, Theatre National de la Colline w Paryżu, Staatsoper w Hamburgu, Teatrze Wielkim w Warszawie, Operze Wrocławskiej, Warszawskiej Operze Kameralnej, czy Théâtre du Capitole w Tuluzie.

W 2012 roku inscenizacja opery Polieukt otrzymała nagrodę Związku Krytyków Francuskich, za najlepszy spektakl sezonu.

Formy instrumentalne w twórczości Zygmunta Krauzego, to szeroki rozdział: od miniatur, po kilkusetosobowe składy symfoniczne. Szczególnie uprzywilejowanym instrumentem jest w każdym przypadku fortepian, od wczesnych kompozycji, jak Sześć melodii ludowych (1958), przez utwory będące efektem eksperymentów z zapisem muzycznym, czyli Pięć kompozycji unistycznych (1963) i Tryptyk (1964), poprzez eksperymenty z brzmieniem fortepianu: Stone Music (1972), Arabesque (1983), Adieu (2001), gry teatralne z Gloves Music (1972), czy One Piano Eight Hands (1973), aż po dwa Koncerty fortepianowe (1976, 1996), w których wirtuozeria współgra z silnym ładunkiem emocji. Będąc koncertującym pianistą, Zygmunt Krauze może nie tylko komponować na ten instrument, ale z powodzeniem być wykonawcą własnych utworów.

Wśród innych, ważnych dzieł instrumentalnych warto wymienić Tableau vivant (1982) na orkiestrę kameralną, Blanc-rouge / Paysage d'un pays (1985) na orkiestry dęte, orkiestrę mandolinową, orkiestrę akordeonową  i sześciu perkusistów, Quatuor Pour La Naissance (1985), Kwintet fortepianowy (1993), Canzonę na zespół instrumentalny (2011) oraz Memories of the East (2012) na 85 chińskich instrumentów.

Wyjątkowym rozdziałem w dorobku kompozytora jest muzyka unistyczna. Jak sam mówi: Brzmienie ma postać na tyle indywidualną, aby mogło wyróżnić się z chaosu innej muzyki i innych dźwięków. Wykonywany utwór muzyczny ma dla mnie znaczenie porządkujące czas. (...) Początek kompozycji jest od razu ekspozycją całej skali brzmieniowej i w trakcie trwania nie ukaże się nic obcego, nic nowego. Nie będzie niespodzianek. (...) Ta muzyka wiąże się z możliwością innego sposobu odbioru. Idealną sytuacją byłaby taka, w której muzyka trwałaby stale, a słuchacz przychodziłby w dogodnej dla siebie porze i odchodził w momencie, jaki uznałby za stosowny. Teoretyczne podstawy unizmu wywodzą się z malarstwa Władysława Strzemińskiego. Przykłady jego zastosowania, znaleźć można w takich kompozycjach Zygmunta Krauzego jak Polichromia (1968), Utwór na orkiestrę nr 1 (1969) czy Kwartety smyczkowe nr 2 (1970) i 3 (1982).

Jeszcze jednym elementem twórczości Zygmunta Krauzego jest muzyka teatralna. Od ponad trzech dekad twórca współpracuje z argentyńskim reżyserem mieszkającym we Francji, Jorge Lavellim. Efektem tej współpracy są muzyczne ilustracje do przedstawień w Comédie-Française i Theatre National de la Colline w Paryżu, między innymi Polieukt Pierre'a Corneille'a (1987), Operetka Witolda Gombrowicza (1988), Makbet Eugène'a Ionesco (1992), Merlin Tankreda Dorsta (2005), Król Edyp Sofoklesa (2008) i Skąpiec Moliere'a.

Ostatnią, choć nie mniej istotną grupą utworów są dzieła chóralne i pieśni. Najważniejsze z nich, to kompozycje z ostatnich lat: Bal w operze na chór kameralny i zespół 12 instrumentów do tekstu Juliana Tuwima (2006) oraz Podróż Chopina na chór kameralny a cappella  lub z zespołem instrumentów ludowych,  do tekstu listów Chopina (2010). Warto także wymienić Pięć pieśni na baryton i fortepian do poezji Tadeusza Różewicza (2010) oraz La Terre (1995) na sopran i orkiestrę, do słów Yves'a Bonnefoy'a.

Zygmunt Krauze jest często zapraszany do współpracy przez zagraniczne instytucje kulturalne. Niemal każda jego kompozycja powstała na zlecenie. Najważniejsi partnerzy to ministerstwa kultury Polski i Francji, Radio Austriackie, Westdeutscher Rundfunk w Kolonii, Südwestrundfunk Radio w Baden-Baden, Fundacji Gulbenkiana w Lizbonie, Suntory Limited w Tokio, National Theater w Mannheim, Radio France oraz Polskie Radio. Utwory Zygmunta Krauzego wykonywane były podczas wielu festiwali muzycznych w kraju i za granicą, jak również w renomowanych salach koncertowych: Wiener Konzerthaus, Concertgebouw w Amsterdamie, Bellas Artes w Mexico City, Palais de Festival w Cannes, czy Beethoveshalle w Bonn. Wiele kompozycji zostało zarejestrowanych i wydanych na płytach Polskich Nagrań, DUX, ORF, Nonesuch, Thesis, Musical Observations (CP2), Collins Classics, Warner Classics, Recommended Records i EMI.

PEDAGOG

Studia kompozytorskie ukończone pod kierunkiem Kazimierza Sikorskiego i pianistyczne u Marii Wiłkomirskiej w PWSM w Warszawie Zygmunt Krauze pogłębiał jako stypendysta rządu francuskiego w Paryżu, u Nadii Boulanger. Zdobytą wiedzę wkrótce potem zaczął przekazywać młodym adeptom sztuki kompozytorskiej i tak czyni do dziś. Od 1965 roku prowadzi seminaria i mistrzowskie kursy kompozytorskie, między innymi w Darmstadcie, Bazylei, Paryżu, Tokio, Sztokholmie, Jerozolimie, Pekinie, Hong Kongu i na uniwersytetach w USA. W latach 1973-1974 przebywał w Berlinie jako artysta-rezydent na zaproszenie Deutcher Akademischer Austauschdienst. W 1981 roku pełnił funkcję Visiting Professor na Uniwersytecie Yale w New Heaven, 1996 roku otrzymał zaś tytuł Eminent Corresponding Professor w Keimyung University w południowokoreańskim Daegu. Od 2002 roku jest profesorem kompozycji w Akademii Muzycznej w Łodzi, a od 2006 roku wykłada także na Uniwersytecie Muzycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie.   W maju 2013 roku Zygmunt Krauze otrzymał doktorat honoris causa Narodowego Uniwersytetu Muzycznego w Bukareszcie.

WYKONAWCA

W 1966 roku Zygmunt Krauze otrzymał pierwszą nagrodę na międzynarodowym konkursie dla wykonawców muzyki współczesnej Gaudeamus w Holandii. Od tej pory występuje na najważniejszych estradach świata. Współpracował z takimi dyrygentami jak Gary Bertini, Jan Krenz, Leif Segerstam, Kazimierz Kord, Kazuyoshi Akiyama, Ernest Bour, Hans Zender, Peter Eötvös, Antoni Wit czy Luca Pfaff. W 1967 roku założył zespół Warsztat Muzyczny, którym kierował przez 25 lat. Na zamówienie zespołu powstało ponad 100 utworów, napisanych przez wybitnych kompozytorów z całego świata, m.in. Louisa Andriessena, Marka Feldmana, Michaela Nymana, Pera Nørgårda, Mauricio Kagela, Henryka Mikołaja Góreckiego, Wojciecha Kilara, Kazimierza Serockiego i Witolda Szalonka.   

Zygmunt Krauze był pierwszym w Polsce twórcą nowych form tzw. performance, kompozycji (instalacji) muzyczno-przestrzennych, które realizował wspólnie z architektami: Teresą Kelm w Galerii Współczesnej w Warszawie (1968, 1970), z Wiesławem Nowakiem i Janem Muniakiem w Metzu (1987) oraz w Muzeum Sztuki Współczesnej w Łodzi (1988), a także w naturalnej scenerii zamku Eggenberg w Grazu (1974) i pałacu Rohan w Strasburgu.

ORGANIZATOR

Działalność organizatora życia muzycznego rozpoczęła się dla Zygmunta Krauzego w 1970 roku, gdy został członkiem Komisji Repertuarowej festiwalu Warszawska Jesień. Pełnił tę funkcję 11 lat. W 1980 roku zainicjował reaktywowanie Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej i przez dwie dekady był jego przewodniczącym. W 1982 roku, na zaproszenie Pierre'a Bouleza, został doradcą artystycznym Institut de Recherche de Coordination Acoustique Musique (IRCAM). W latach 1983-84 prowadził cotygodniowe audycje muzyczne w Radio France Musique. Był jednym z członków-założycieli Towarzystwa im. Witolda Lutosławskiego i przez jedną kadencję pełnił funkcję jego prezesa. Od 13 lat jest dyrektorem artystycznym Fundacji Ogrody Muzyczne, organizującej letni festiwal Ogrody Muzyczne na Zamku Królewskim w Warszawie. Regularnie zasiada w jury międzynarodowych konkursów kompozytorskich w wielu krajach świata.

Polskie środowisko muzyczne uhonorowało kompozytora przyznając mu nagrodę Związku Kompozytorów Polskich (1988), dwukrotnie nagrodę Ministerstwa Kultury (1989, 2005) i złoty medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.