Kompozytorzy

Henryk Wars

1902-1977

Henryk Wars (Warszawski) urodził się w Warszawie, 29 grudnia 1902, zmarł w Los Angeles, 1 września 1977. Znany w USA jako Henry Vars. Kompozytor, pianista, aranżer i dyrygent. Mieszkał z rodziną we Francji (1906-1916); po powrocie do Polski na początku lat 20-tych rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Pochodził z muzycznie uzdolnionej rodziny: starsza siostra, Józefina Warszawska (zm. w Nicei w 1976 r.) była śpiewaczką operową (występy w Operze Warszawskiej i La Scala); młodsza siostra, Paulina, była pianistką (zginęła podczas okupacji). Za poparciem Emila Młynarskiego Wars otrzymał stypendium w Konserwatorium Warszawskim, które ukończył w 1925 r. Po służbie w podchorążówce we Włodzimierzu (1925-1927), Wars powrócił do muzyki, pisząc utwory rozrywkowe i kabaretowe, głównie oparte na muzyce jazzowej: The New York Times Foxtrot (1928) jest pierwszą kompozycją jazzową w Polsce.

Karierę kompozytora muzyki filmowej zaczął od filmu Na Sybir (premiera 1930; reż. Henryk Szaro), którego sukces spowodował dalsze zamówienia na muzykę filmową i sceniczno-kabaretową. Każdy z ponad 50 przedwojennych filmów Warsa zawiera piosenki, które do dziś pozostają w repertuarze: „Miłość ci wszystko wybaczy” (Szpieg w masce, prem. 1933; wyk. Hanka Ordonówna); „Zimny drań” (Pieśniarz Warszawy, premiera 1934; wyk. Eugeniusz Bodo); „A mnie w to graj” (Bolek i Lolek, prem. 1936; wyk. Adolf Dymsza); „Gdzie mieszka panna Agnieszka?” (Trójka hultajska, prem.1937); „Tak cudnie mi” (Pani minister tańczy, prem. 1937; wyk. Tola Mankiewiczówna); „Śpij kochanie” (Paweł i Gaweł, prem.1938; wyk. Eugeniusz Bodo i Adolf Dymsza); „Sex appeal” i „Umówiłem się z nią na dziewiątą” (Piętro wyżej, prem.1938; wyk. Eugeniusz Bodo); „Już nie zapomnisz mnie” i „Ach jak przyjemnie” (Zapomniana melodia, prem. 1938; wyk. Aleksander Żabczyński i Adam Aston); „Tylko we Lwowie” i „Dobranoc, oczka zmruż” (Włóczęgi, prem. 1939: wyk. Szczepko i Tońko).
W Polsce Wars współpracował głównie z reżyserem Michałem Waszyńskim (1904-1965), pisząc muzykę do następujących filmów: Głos pustyni (1932), Bezimienni bohaterowie (1932), Jego Ekscelencja Subjekt (1933), Pieśniarz Warszawy (1934), Czarna perła (1934), Antek policmajster (1935), ABC Miłości (1935), Jaśnie pan szofer (1935), Panienka z poste-restante (1935), Będzie lepiej (1936), Bolek i Lolek (1936), Dodek na froncie (1936), Bohaterowie Sybiru (1936), Papa się żeni (1936), Znachor (1937), Druga młodość (1938), Ostatnia brygada (1938), Włóczęgi (1939) i Wielka droga (1946). Inni reżyserzy filmów z muzyką Warsa to: Juliusz Gardan (1901-1944) – Wyrok życia (1933), Czy Lucyna to dziewczyna? (1934), Pani minister tańczy (1937); Mieczysław Krawicz (1893-1944) – Szpieg w masce (1933), Paweł i Gaweł (1938), Sportowiec mimo woli (1940); Henryk Szaro (1900-1942) – Ordynat Michorowski (1937), Trójka hultajska (1937), Kłamstwo Krystyny (1939); Leon Trystan (1900-1941) – Dwa dni w raju (1936), Piętro wyżej (1938).
W latach 30. XX wieku Wars także dyrygował w teatrach rewiowych (Morskie Oko, Cyrulik Warszawski), występował jako pianista jazzowy, był kierownikiem muzycznym i dyrygentem w wytwórni płytowej Syrena Rekord, oraz prowadził koncerty organizowane przez Stowarzyszenie Muzyki Symfonicznej (1938-1939).

Po wybuchu II wojny światowej Wars został zmobilizowany i brał udział w kampanii wrześniowej. Wzięty do niewoli sowieckiej, uciekł z transportu kolejowego i przedostał się do Lwowa, gdzie w 1940 r. utworzył zespół muzyki rozrywkowej „Tea-Jazz” z Eugeniuszem Bodo, który prowadził konferansjerkę. W latach 1940-1941 zespół ten kilkakrotnie koncertował w ZSRR a w 1942 r. został przyłączony do Armii Andersa, z którą wyjechał do Persji. Stojąc na czele zespołu „Polish Parade” utworzonego głównie z muzyków lwowskiego „Tea-Jazz” przy II Korpusie, Wars skomponował wiele piosenek i musicali, które częściowo zaginęły. W wydanym w Rzymie w 1946 r. albumie „Piosenki z plecaka Helenki” Ref-Rena (Feliksa Konarskiego) zachowały się m. in. takie kompozycje Warsa jak „Ochotniczka Helenka”, Może dzień..., może rok”, „Po mlecznej drodze”, „Polacy do broni”, i „Za pięć dwunasta”. Szlak wojenny Warsa prowadził z Teheranu przez Bagdad i Palestynę do Włoch, gdzie po zakończeniu działań wojennych Wars został udekorowany medalem Cavaliere della Croce przez ostatniego króla Włoch, a zespół Polish Parade otrzymał nagrodę za najlepszy zespół muzyczny wśród aliantów.

Wielka droga (1946) to pierwszy powojenny film Warsa, zrealizowany we Włoszech. W 1947 r. Wars wyemigrował do USA i osiedlił się w Los Angeles. Najpierw pracował jako kopista i aranżer, a od roku 1951 przez 20 lat pisał muzykę filmową. W latach 50-tych Wars często pisał z innymi kompozytorami filmowymi (Daniele Amfitheatrof, Mischa Bakaleinikoff, Paul Metz, Arthur Morton, Hans Salter, Clifford Vaughan), dlatego też nie zawsze jest wymieniony jako kompozytor. Pierwszy amerykański film Warsa to Chained for Life (prem. 1951, reż. Harry L. Fraser). W USA Wars współpracował wytwórniami Columbia, Universal, Twentieth Century Fox, MGM, United Artists, i Paramount, komponując muzykę do ok. 30 filmów i seriali telewizyjnych. Do najbardziej popularnych należą The Big Heat (prem. 1953, reż. Fritz Lang), Ski Crazy! (prem. 1955, reż. Gordon McLean), Seven Men from Now (prem.1956, reż. Budd Boetticher), China Doll (prem. 1958, reż. Frank Borzage), The Little Shepherd of Kingdom Come (prem. 1961, reż. Andrew V. McLaglen), Flipper [Mój przyjaciel delfin] (prem. 1963, reż. James. B. Clark), Daktari (prem.1966, reż. Paul Landres i Otto Lang), i Fools’ Parade (prem. 1971, reż. Andrew V. McLaglen).

Wars był także kompozytorem muzyki symfonicznej. Odkryte w 2002 r. rękopisy czteroczęściowej Symphony No. 1 na orkiestrę, suity orkiestrowej City Sketches, trzyczęściowej Sonatiny na orkiestrę (dedykowanej Ravelowi), jednoczęściowego Koncertu fortepianowego, Maalot for Orchestra (uwertura ork.), Adagio for Orchestra, Religioso for Orchestra, jak i innych drobniejszych kompozycji i wielu szkiców pochodzących głównie z lat 1947-1951 zostały przekazane w 2005 r. przez wdowę po kompozytorze, Elżbietę Wars, do zbiorów Polish Music Center przy University of Southern California. Symphony No. 1, Koncert fortepianowy, City Sketches i Maalot były wykonane w Łodzi w 2005 r. podczas Festiwalu Muzyki Filmowej.

Dorobek muzyczny Warsa cechuje głęboka melodyjność, a jego kompozycje orkiestrowe (np. Symphony No. 1) ukazują wpływy Szymanowskiego, Skriabina i Ravela tak w wyrafinowanej instrumentacji jak i swoistej harmonice. Na początku lat 30-tych Wars poznał w Paryżu Ravela i Gershwina - tryptyk orkiestrowy City Sketches (High-Rise; Downtown Blues; Freeway Scherzo) jest stylistycznie pokrewny Amerykaninowi w Paryżu jak i „jazzującym” elementom w późnych utworach Ravela. W piosenkach i utworach rozrywkowych Wars był rodzajem polskiego Irvinga Berlina i Cole Porter’a; współpracował m. in. z J. Tuwimem, E. Schlechterem. F. Konarskim, K. Tomem i M. Hemarem. Muzyka filmowa Warsa z lat 30-tych jest podobna do amerykańskiej muzyce filmowej. W Hollywood Wars stał się głównie kompozytorem westernów a Bing Crosby, Doris Day, Margaret Whiting, Mel Torme, jak i zespoły Ice Capades i Ice Follies wykonywały piosenki Warsa z lat 50-tych i 60-tych. Piosenka „Umówiłem się z nią na dziewiątą” pojawiła się w filmie Pianista (prem. 2002, reż. Roman Polański).