Kompozytorzy

Henryk Melcer

1869-1928

Henryk Melcer–Szczawiński urodził się 25 lipca 1869 roku w Marcelinie k. Warszawy (obec. Warszawa-Tarchomin), zmarł 28 kwietnia 1928 roku w Warszawie; polski kompozytor, pianista, pedagog i dyrygent. Naukę gry fortepianie rozpoczął u babki J. Klemczyńskiej-Melcerowej i u ojca, Karola Melcera, skrzypka, dyrektora Towarzystwa Muzycznego w Kaliszu, z którym tamże wystąpił po raz pierwszy publicznie 25 września 1877 roku. Po ukończeniu ze złotym medalem gimnazjum w Kaliszu, w roku 1887 podjął studia matematyczne na uniwersytecie w Warszawie, które kontynuował w 1892 roku w Wiedniu. W latach 1888–91 studiował w Instytucie Muzyki w Warszawie u R. Strobla (fortepian, dyplom 1891 r.) i Z. Noskowskiego (kompozycja); wg niektórych źródeł był też uczniem A. Michałowskiego. W latach 1889–92 koncertował jako solista i akompaniator w wielu miastach Polski, w roku 1890 odbył tournée koncertowe po Rosji z amerykańską śpiewaczką Ludwiką N. Nicholson. 27 marca 1892 roku po raz pierwszy wystąpił z tzw. “koncertem własnym” w Warszawie, zyskując pochlebną opinię m.in. J. Kleczyńskiego. W latach 1892–94 był uczniem T. Leszetyckiego w Wiedniu. Od stycznia 1895 roku podróżował z koncertami do Berlina, Kijowa, Krakowa, Lwowa, Paryża. Na rozstrzygniętym 22 sierpnia 1895 roku II konkursie im. An. Rubinsteina dla kompozytorów i pianistów w Berlinie Melcer-Szczawiński zdobył jedyną, przewidzianą regulaminem konkursu kompozytorskiego, nagrodę za "I Koncert fortepianowy" (przedstawiony jako "Concertstück"), "Trio fortepianowe" i dwa utwory z "Trois morceaux caractéristiques op. 5" oraz III nagrodę w konkursie pianistycznym; spotkał się tam z A. Skriabinem i F. Busonim. Na przełomie lat 1895/96 Melcer-Szczawiński był profesorem klasy fortepianu w konserwatorium w Helsinkach, równocześnie koncertując w Rosji, Berlinie i Lwowie. 27 i 28 stycznia 1896 roku odniósł ogromny sukces we Lwowie, w latach 1896–99 uczył gry fortepianie w tamtejszym konserwatorium, m.in. 6-letniego M. Horszowskiego. 22 września 1899 roku wygrał konkurs na stanowisko dyrektora Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego i konserwatorium, ale chcąc uniknąć konfliktów z lwowskim środowiskiem kompozytorskim, złożył rezygnację i opuścił Lwów. 9 lipca 1898 roku zdobył I nagrodę na konkursie kompozytorskim im. I. J. Paderewskiego w Lipsku za "II Koncert fortepianowy" (ex aequo z "I Koncertem skrzypcowym op. 11" E. Młynarskiego), a w roku 1904 II nagrodę na konkursie kompozytorskim ogłoszonym przez Filharmonię Warszawską za operę "Maria". Ok. 1900 roku zaczął komponować utwór sceniczny "Protesilas i Laodamia", pracował nad nim jeszcze na początku roku 1916. W latach 1899–1902 stał na czele Towarzystwa Muzycznego w Łodzi. Zorganizował i wyszkolił chór i orkiestrę amatorską, z którymi wykonał m.in. "Pory roku" Haydna. W 1901 roku występował wielokrotnie w kraju (Warszawa, Kraków), a ponadto za granicą (Berlin, Lipsk, Drezno, Wiedeń, Budapeszt). W latach 1902–03 ponownie przebywał we Lwowie, tym razem jako nauczyciel i dyrektor szkoły muzycznej H. Ottawowej, od roku 1907 — szkoły M. Szczycińskiej i S. Kasparek. W październiku 1902 roku debiutował jako dyrygent w Filharmonii Lwowskiej. Od października 1903 roku był profesorem wyższego kursu fortepianu w konserwatorium w Wiedniu. Melcer-Szczawiński koncertował wielokrotnie w Wiedniu (19 XI 1903 r. w Kleiner Musikvereinsaal zaprezentował swoje "Variations sur un theme de St. Moniuszko 'Le cosaque'”), także w Krakowie, Pradze (1906) i Genewie (1907), dojeżdżając co miesiąc do Łodzi i Lwowa, gdzie miał wielu uczniów. Okres wiedeński, mimo skomplikowanej sytuacji rodzinnej i przeciążenia pracą, przyniósł mu wiele satysfakcji (przyjaźń z E. Mandyczewskim) i poprawę trudnej egzystencji materialnej. Jesienią 1907 roku zamieszkał w Warszawie; od 2 X 1908 roku był dyrektorem artystycznym Filharmonii Warszawskiej, tamże miesiąc później wystąpił jako dyrygent. Starając się podnieść poziom upadającej orkiestry, zaangażował na 12 koncertów G. Fitelberga i zainicjował istotne zmiany w polityce repertuarowej, propagował twórczość Karłowicza oraz muzykę symfoniczną kompozytorów mniej znanych w Polsce, np. Schumanna, Brucknera i Elgara. W marcu 1909 roku zrezygnował z funkcji dyrektora, lecz pozostał w Filharmonii na stanowisku kierownika wieczorów muzyki kameralnej i oratoryjnej. Latem 1910 roku (także w 1912 r., z M. Szulcem) kierował koncertami symfonicznymi w Dolinie Szwajcarskiej w Warszawie. W latach 1909–11[12?] był, z inicjatywy G. Fitelberga, kierownikiem chóru Filharmonii Warszawskiej, z którym w 1910 roku wykonał Les Béatitudes Francka, w 1911 roku — Requiem Mozarta i IX Symfonię Beethovena, a w roku 1912 poprowadził prawykonanie Quo vadis F. Nowowiejskiego. Co roku występował z wieczorami muzyki kameralnej w Filharmonii i z koncertami symfonicznymi dla młodzieży organizowanymi przez szkołę śpiewu M. Sobolewskiej. 1 II 1912 roku podjął pracę w liceum muzycznym L. Marczewskiego w Warszawie, nadal dojeżdżał do Lwowa i Łodzi (do 1919 roku). W latach przed I wojną światową, nie mając po raz kolejny stałego zajęcia, koncentrował się na pianistyce, osiągając apogeum swoich technicznych i muzycznych umiejętności; wzbudzał podziw rozbudowanymi programami recitali chopinowskich (np. w Warszawie 29 XI 1912 r. i 4 XI 1913 r.); grał też w Petersburgu (1913), Berlinie, Kijo¬wie i na Krymie; w 1913 roku wys¬tą¬pił po raz pierwszy w Poz¬na¬niu. Od października 1915 roku do 1 III 1916 roku był dyrektorem artystycznym opery w Warszawie. Ustąpił z powodu konfliktu w sprawach repertuaru, bowiem był przeciwny wystawianiu oper niemieckich w Warszawie zajętej przez wojska niemieckie. Że¬gna¬no go z żalem na koncercie kom¬pozytorów w Teatrze Wielkim 10 III 1916 roku. Kompozytor w 1916 roku w sali kameralnej Hermana i Grossmana w Warszawie wykonał wszystkie sonaty Beethovena, omawiając zarazem ich formę; połączenie koncertu z prelekcją stanowiło novum w życiu muzycznym Warszawy. Od roku 1917 wiele czasu poświęcał Polskiemu Klubowi Artystycznemu. Był jego pierwszym i długoletnim prezesem oraz niestrudzonym organizatorem koncertów, zwłaszcza muzyki współczesnej. W końcu 1917 roku objął klasę fortepianu w konserwatorium po A. Michałowskim, a w styczniu 1922 roku — stanowisko dyrektora po E. Młynarskim, w roku 1925 również klasę kompozycji po R. Statkowskim. W uczelni wprowadził nowe programy nauczania, zmienił zakres egzaminów, zorganizował chór i orkiestrę szkolną, ożywił działalność koncertową szkoły i pracę klas operowych, stawiał wysokie wymagania artystyczne uczniom i nauczycielom, zabiegał o pozyskanie K. Szymanowskiego. Jako członek komitetu WTM współdziałał w edycjach utworów Moniuszki i Karłowicza. Od roku 1921 był prezesem Zjednoczenia Związków Muzyków Polskich (później Związku Muzyków Polskich), od 1922 roku — członkiem komisji kwalifikacyjnej sekcji polskiej MTMW, w latach 1922–25 prezesem nowo utworzonego Stowarzyszenia Popierania Muzyki Symfonicznej. 16 XII 1925 roku odbył się w Filharmonii Warszawskiej jubileusz 30-lecia jego pracy artystycznej (powtórzony w Łodzi). W grudniu 1926 roku zrezygnował z funkcji dyrektora konserwatorium w proteście przeciw nieuzasadnionemu — jego zdaniem — pogwałceniu autonomii uczelni przez zarządzenie jej wizytacji ze strony min.; pozostał profesorem klasy fortepianu, w 1927 roku był jurorem I Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. F. Chopina. Z powodu rozwijającej się choroby serca coraz rzadziej koncertował i dyrygował. Ostatni koncert kompozytorski Melcera-Szczawińskiego poprowadził K. Wiłkomirski w Filharmonii Warszawskiej 22 I 1928 roku. Henryk Melcer-Szczawiński zmarł nagle podczas lekcji w konserwatorium. Pozostawił dwie córki: Wandę (zam. Sztekkerową, primo voto Rutkowską, †4 IV 1972) i Marię (zam. Stromengerową, †13 IV 1959).

Barbara Chmara-Żaczkiewicz, Encyklopedia Muzyczna PWM t. 6 – „M”