Kompozytorzy

Antoni Szałowski

1907-1973

Antoni Szałowski, urodzony 21 IV 1907 w Warszawie, zmarł 21 III 1973 w Paryżu, polski kompozytor, zamieszkały we Francji. Rozpoczął naukę gry na skrzypcach (w 1912 roku) pod kierunkiem ojca. W latach 1919–1930 studiował w Konserwatorium w Warszawie u P. Lewieckiego (fortepian), następnie u K. Sikorskiego (kompozycja, dyplom z wyróżnieniem). W latach 1931–1936 kontynuował studia kompozytorskie w Paryżu u N. Boulanger. Od roku 1931 był członkiem Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków (SMMP) w Paryżu, w 1933 jego skarbnikiem, w 1936 wiceprezesem.

W czasie paryskich studiów pisał głównie utwory kameralne. Ostatnim utworem napisanym u N. Boulanger i zarazem wybitnym osiągnięciem artystycznym była "Uwertura", która wkrótce znalazła się w repertuarze wielu orkiestr, stając się najpopularniejszym utworem polskim za granicą.

Dokonania Szałowskiego odbiły się szerokim echem w polskim środowisku muzycznym. Jego przyjazd do ojczyzny w 1938 roku zaowocował szeregiem koncertów. Pod koniec 1938 Szałowski objął funkcję prezesa SMMP. Po wybuchu II wojny światowej zgłosił się jako ochotnik do Armii Polskiej we Francji, lecz na skutek zawieszenia broni w 1940 nie został zmobilizowany. Wkrótce przeniósł się na południe Francji. Pod koniec 1945 wrócił do Paryża. Po reaktywowaniu SMMP pełnił ponownie funkcję prezesa, niemal do rozwiązania Stowarzyszenia w 1950. W pierwszych latach powojennych utwory Szałowskiego były prezentowane na licznych koncertach oraz międzynarodowych festiwalach muzyki współczesnej (Amsterdam 1948 — "Sonatina" na obój i fortepian, Frankfurt nad Menem 1951 — wersja koncertowa baletu "Zaczarowana oberża").

Po 1949 roku, kiedy kulturę polską sparaliżował proces stalinizacji, twórczość emigracyjna została objęta cenzurą, a "Symfonia" (wykonana w 1950) była ostatnim utworem Szałowskiego zaprezentowanym w kraju. W 1952 usunięto Szałowskiego z ZKP. Zmiany polityczne w Polsce w 1956 przyniosły powrót utworów Szałowskiego na estrady koncertowe: na I Warszawskiej Jesieni (1956) wykonano "Uwerturę", zaś w 1959 w ramach III festiwalu — "Trio" na instrumenty dęte (z 1936). Podczas Kongresu Kultury Polskiej w Paryżu 1956 został wykonany jego "Koncert skrzypcowy". W roku 1962 w Operze Warszawskiej odbyła się prapremiera "Zaczarowanej oberży", jednak ze zmienionym bez wiedzy kompozytora librettem.

W 1959 Szałowski zawarł związek małżeński z Teresą Bończą-Uzdowską, absolwentką wydziału historii i archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki jej sugestiom skomponował 1960 utwory inspirowane sztuką i literaturą średniowiecza ("Wskrzeszenie Łazarza", "Kantata"). W 1966 przeniósł się do Franconville pod Paryżem, gdzie stworzył m.in. "Sześć szkiców" na orkiestrę kameralną (prawykonanie w 1976 na XVI Poznańskiej Wiośnie Muzycznej). Większość powojennych utworów Szałowskiego powstało na zamówienie radia francuskiego, z którym nawiązał stałą współpracę.

Mimo licznych zamówień oraz zainteresowania największych firm wydawniczych Szałowski działał w bardzo trudnej sytuacji materialnej i zawodowej, mając status emigranta. Stan ten uległ zmianie w roku 1970, kiedy dzięki protekcji N. Boulanger przyznano mu francuskie obywatelstwo. W 1937 roku otrzymał złoty medal na Wystawie Światowej w Paryżu za "Uwerturę"; w 1944 i 1946 stypendia fundacji im. L. Boulanger w Bostonie; w 1955 nagrodę muzyczną Polskich Oddziałów Wartowniczych przy Armii Amerykańskiej w Europie; w 1960 I nagrodę Radia i Telewizji Francuskiej (RTF) za balet radiowy "La femme têtue"; 1972 nagrodę fundacji im. A. Jurzykowskiego w N. Jorku.

Przyjmując postawę racjonalną, Szałowski nie zrezygnował z emocji. Jego logicznie skonstruowane kompozycje są zarazem lekkie, pogodne i naznaczone humorem, pełne spokoju i liryzmu; stąd w odniesieniu do jego twórczości stosuje się pojęcie sérénité, rozumiane jako kategoria wyrazowa, oddająca pogodę ducha, oznaczająca harmonię i równowagę. ). Ideę sérénité wyniósł Szałowski ze szkoły N. Boulanger, która kładła nacisk na zespolenie elementu subiektywnego z obiektywnym oraz połączenie emocji i intuicji z wiedzą, porządkiem i dyscypliną.