Kompozytorzy

Feliks Nowowiejski

1877-1946

Kompozytor, organista, dyrygent, pedagog i organizator życia muzycznego. W latach 1887-1893 uczęszczał do szkoły przyklasztornej w Świętej Lipce, gdzie kształcił się w zakresie przedmiotów muzycznych. Od 1893 roku przebywał w Olsztynie. Podjął pracę w pruskiej orkiestrze pułku grenadierów, komponował utwory przeznaczone dla orkiestry wojskowej i zespołów amatorskich. W latach 1898-1900 pełnił funkcję organisty w kościele św. Jakuba w Olsztynie. Kontynuował naukę na kursach w konserwatorium Sterna w Berlinie (1898) w klasie organów O. Dienela i kompozycji E.E. Tauberta oraz w szkole muzyki kościelnej w Ratyzbonie (1900). W latach 1900-1906 studiował w Meisterschule Königliche Akademie der Künste w Berlinie, w klasie kompozycji M. Brucha (do 1902 roku i ponownie w latach 1904-1906). Równolegle uczęszczał na wykłady z muzykologii i estetyki w Friedrich Wilhelm Universität (1901-1902). Dwukrotnie (1902 i 1904) przyznano mu nagrodę im. G. Meyerbeera (tzw. Rzymską). Uzyskane fundusze przeznaczył na 18-miesięczną podróż artystyczną po Niemczech, Francji, Belgii, Włoszech i północnej Afryce.

Od 1906 roku przebywał w Berlinie, gdzie związał się silnie z zespołami polonijnymi i prowadził ożywioną działalność kompozytorską i wirtuozowską. Wyjeżdżał wielokrotnie do Warszawy, Krakowa, Lwowa oraz na Bliski Wschód, gdzie koncertował m.in. w obecności patriarchy Jerozolimy. W tym czasie odbyły się też pierwsze symfoniczne koncerty kompozytorskie Nowowiejskiego na ziemiach polskich (Lwów, Warszawa), na których wykonano m.in. Symfonię h-moll i oratorium Znalezienie św. Krzyża. W 1907 roku miało miejsce premierowe wykonanie w Usti nad Łabą oratorium Quo Vadis. Prapremiera ostatecznej wersji utworu odbyła się w 1909 roku w Amsterdamie. Dzieło to zostało entuzjastycznie przyjęte w całej Europie i Ameryce, do 1939 roku wykonano je ponad 200 razy, na ziemiach polskich po raz pierwszy w 1912 roku w Warszawie.

W 1909 roku Nowowiejski osiadł w Krakowie, gdzie przebywał przez pięć lat. Pełnił funkcję dyrektora artystycznego Towarzystwa Muzycznego, dyrygował koncertami symfonicznymi, występował jako organista. W 1910 roku włączył się do obchodów pięćsetlecia zwycięstwa pod Grunwaldem i odsłonięcia w Krakowie pomnika ufundowanego przez I. J. Paderewskiego, komponując Rotę do tekstu Marii Konopnickiej (pierwotny tytuł – Hasło). Lata I wojny światowej spędził w Berlinie jako członek orkiestry garnizonowej.

Po wojnie osiedlił się w Poznaniu i czynnie włączył się w nurt odradzającego się życia kulturalnego miasta. W 1920 roku brał udział w plebiscycie na Warmii i Mazurach. Od 1920 roku wykładał w konserwatorium w Poznaniu na wydziale muzyki kościelnej, dyrygował orkiestrą, a w latach 1922-1927 prowadził klasę organów i naukę improwizacji. W 1924 roku w operze w Poznaniu odbyła się premiera Legendy Bałtyku, którą w ciągu jednego sezonu wykonano ponad 50 razy. Nowowiejski współpracował z wieloma zespołami chóralnymi. Uczestniczył w zjazdach śpiewaczych, prowadził duże, połączone zespoły chóralne, na przełomie 1920-1921 roku zorganizował 400-osobowy Chór Narodowy, zasiadał w zespołach sędziowskich wielu konkursów. Często występował z recitalami organowymi, wykonując muzykę baroku, utwory współczesne kompozytorów francuskich oraz własne improwizacje. Tradycyjnie w Wielki Czwartek jego recitale organowe transmitowano przez radio poznańskie na całą Polskę.

W 1927 roku zrezygnował ze stałego zatrudnienia i całkowicie poświęcił się komponowaniu oraz działalności koncertowej. W 1929 roku podczas zjazdu śpiewaczego Nowowiejski dyrygował chórem złożonym z 20000 śpiewaków, który wykonał jego Psalm 136 Jeruzalem – Ojczyzna. W 1931 roku został, obok J. Sibeliusa, P. Hindemitha i A. Roussela, honorowym członkiem The Organ Music Society w Londynie. Trzy lata później (1934) w ramach cyklu koncertów kompozytorskich w Paryżu dyrygował swoją operą-baletem Malowanki ludowe. W tymże roku M. Dupré wykonał w Paryżu jego I Symfonię organową. W latach 1935-1939 Nowowiejski prowadził w Poznaniu Miejską Orkiestrę Symfoniczną, propagując muzykę współczesną (M. Ravel, A. Roussel, E Schmitt, I. Strawiński, T. Z. Kassern, T. Szeligowski). We wrześniu 1939 roku, w obawie przed aresztowaniem, ukrywał się w szpitalu sióstr Elżbietanek, a następnie w Krakowie, skąd powrócił w 1945 roku do Poznania. Wkrótce zmarł i został pochowany na Skałce Poznańskiej, w Krypcie Zasłużonych w kościele św. Wojciecha.

Nowowiejski otrzymał następujące nagrody i wyróżnienia: nagrodę stowarzyszenia The British Musician na konkursie kompozytorskim w Londynie za marsz fortepianowy Pod sztandarem pokoju (1898); dwukrotnie nagrodę im. G. Meyerbeera (tzw. Rzymską), najpierw za oratorium Powrót syna marnotrawnego, Fugę na chór i orkiestrę i Uwerturę romantyczną (1902), następnie za Symfonię a-moll i Symfonię h-moll (1904); nagrodę im. L. van Beethovena w Bonn za Swaty polskie (1903); I nagrodę na konkursie w Chicago za Kantatę na chór, orkiestrę i organy (1907); nagrodę na konkursie we Lwowie za Żałobny pochód Kościuszki na Wawel (1907); nagrodę na konkursie z okazji 100. rocznicy urodzin Chopina we Lwowie za Zagasły już (1910); nagrodę w Arras za Méditation en mi majeur (1911); wyróżnienie The Organ Music Society w Londynie za 9 Symfonii na organy (1931); Państwową Nagrodę Muz. Roku, przyznaną mu przez grono muzyków warszawskich (1935). Otrzymał też godność Szambelana Papieskiego, a w 1936 roku Krzyż Komandorski Orderu Polonia Restituta oraz Odznakę Honorową Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych i Muzycznych. Część jego rękopisów spłonęła w 1945 roku podczas działań wojennych, wiele z nich zaginęło. Dorobek kompozytora przechowywany jest w Bibliotece Raczyńskich i w zbiorach prywatnych rodziny Nowowiejskich w Poznaniu.