• Czas trwania: 14'
• Obsada: 0000-0000-archi
• Rok powstania utworu: 1947
• Postaci: głosy, partytura

Lata 1945-1949 w Polsce to polityczna i kulturalna ,,międzyepoka. Odradzaniu życia towarzyszyła niepewność co do przyszłego kształtu Polski w nowych, jakże radykalnie odmiennych warunkach. Czy atmosfera owego niedookreślenia wpłynęła w jakikolwiek sposób na dokonania artystyczne tamtych lat? Trudno to jednoznacznie stwierdzić. Większość twórców miała zapewne silne poczucie suwerenności artystycznej pozwalającej pokonać zarówno wojenną traumę jak i lęki dotyczące przyszłości, zaś rozrachunki z czasem wojny zdominowały bardziej literaturę i film, niż muzykę. Roman Palester ostatnie lata przed ostatecznym opuszczeniem kraju w 1949 roku spędził w Krakowie. Tu, w 1947 roku, powsta ł m.in. nastrojowy Nokturn na orkiestrę smyczkową. Podkreślenie ,,nastrojowości Nokturnu wydaje się szczególnie ważne wobec wybitnie konstruktywistycznego zmysłu autora Śmierci Don Juana. W Nokturnie uległ kompozytor neoimpresjonistycznym pokusom, o czym wspomina w monografii Palestra Zofia Helman. I choć wijąca się niespiesznie linia głównego tematu, ukazana w wiolonczelach po 14 taktach wstępu utkanego z trylów, tremoland, krótkich glissand, ulotnych figur, może sugerować czysto brzmieniowy charakter dzieła, to właśnie ona staje się zwornikiem całości. W utworze przeważa linearyzm i mimo zmienności drobnych figur oplatających linię pojawiającego się co jakiś czas tematu, nie dochodzi, poza fragmentami wstępu, do stopienia się owych wątków w jedną ,,postać brzmieniową, jak to bywa w utworach sonorystycznych; formujące się, co jakiś czas, równoległe przebiegi dwugłosowe, zarówno o charakterze melodycznym, jak i w postaci przesuwanych trylów, czy tremoland, ów linearyzm jedynie sankcjonują. Atonalny temat, o nieregularnej budowie rytmicznej, zapowiada rychłe zainteresowanie się kompozytora techniką dodekafoniczną, która stanowić będzie podstawę konstrukcyjną wielu utworów. W Nokturnie dwunastotonowość jest obecna, ale nie w formie skodyfikowanego systemu, raczej harmonicznego uzupełniania się głosów. Temat przechodzi różne metamorfozy, poddawany bywa imitacji, przekształceniom, zmianom rejestru. Po raz ostatni cały, prawie nie zmieniony temat, pojawia się w końcowym fragmencie w I skrzypcach, po czym muzyka powraca do początkowego stanu, który określić można jako ,,misterioso, zamierając w długich wybrzmieniach i delikatnych trylach. Małgorzata Gąsiorowska