2025-09-04

To rekordowy miesiąc pod względem liczby prawykonań z katalogu Polskiego Wydawnictwa Muzycznego w ostatnim czasie! We wrześniu usłyszymy aż 16 kompozycji: nowych, po raz pierwszy granych w Polsce lub w zupełnie nowej szacie instrumentalnej. Polska muzyka najnowsza zabrzmi w Gdańsku, Warszawie, Katowicach, Wrocławiu oraz Strasburgu.

Muzyka najnowsza na gdańskich carillonach

Gdańsk to jedyne polskie miasto, w którym muzyka carillonowa brzmi niemal nieprzerwanie od wieków i wciąż wzbogaca się o kolejne, współczesne dzieła. Dwie najnowsze kompozycje Viderunt Pawła Szymańskiego (Ratusz Głównego Miasta, godz. 12.00) i Fraktale wodnych kryształów Grażyny Pstrokońskiej-Nawratil (kościół św. Katarzyny, godz. 15.00) usłyszymy w miejskiej przestrzeni już 6 września 2025 roku. Oba utwory wykona carillonistka miejska, Monika Kaźmierczak. Wstęp na te wydarzenia jest bezpłatny.

Każdy z zamawianych utworów nawiązuje do ważnych wydarzeń, miejsc i ludzi związanych z Gdańskiem. Przygrywka chorałowa Pawła Szymańskiego upamiętnia Franciszka Duszeńkę, twórcę Pomnika Obrońców Wybrzeża, z kolei Fraktale wodnych kryształów powstały na cześć Gdańskiego Szlaku Wodociągowego. — To kompozycja inspirowana zjawiskiem dzielących się fal morza w transparentnej, przybrzeżnej warstwie oświetlonej przez słońce (strefa litoralna), niekiedy zaburzonej przez nagły szkwał… Najpiękniejsze fraktale pojawiają się w Zatoce Gdańskiej jesienią. — wyjaśnia Grażyna Pstrokońska-Nawratil. Paweł Szymański natomiast wskazuje na inspiracje leżące u podstaw jego kompozycji — Oparta jest na melodii graduału z mszy na Dzień Bożego Narodzenia „Viderunt omnes fines terræ”. Tekst graduału wywiedziono z Psalmu XCVII (vg) „Cantate Domino canticum novum”. Dzięki sławnym opracowaniom kompozytorów szkoły Notre Dame „Viderunt” odsyła nas w głąb tradycji muzyki, dlatego jest dla mnie ważnym punktem odniesienia, choć jego tekst, niestety, w dzisiejszym świecie brzmi gorzko i sarkastycznie. Koncerty poprzedzi rozmowa z twórcami, wykonawczynią oraz zaproszonymi gośćmi.

Nowe utwory dołączą do wyjątkowej kolekcji współczesnych kompozycji na gdańskie carillony. Od 2020 roku, dzięki konsekwentnym zamówieniom Miasta Gdańsk i Muzeum Gdańska, we współpracy z Polskim Wydawnictwem Muzycznym powstaje unikalny cykl dzieł dedykowanych tym niezwykłym instrumentom. Dotychczas w jego ramach zabrzmiały m.in. utwory kompozytorów związanych z Oficyną: Elżbiety Sikory, Marty Ptaszyńskiej, Zygmunta Krauzego, Hanny Kulenty, Alka Nowaka, Agaty Zubel, Joanny Wnuk-Nazarowej, Dariusza Przybylskiego, Krzysztofa Meyera i Krzysztofa Knittla. Z nagraniami tych niezwykłych dzieł można zapoznać się dzięki staraniom ANAKLASIS. Wytwórnia działająca pod auspicjami Polskiego Wydawnictwa Muzycznego może pochwalić się już dwoma albumami, na których zarejestrowano kompozycje z ubiegłych lat (CONTEMPORARY CARILLON  ANA 016 oraz CONTEMPORARY CARILLON II ANA 039, którego premiera już 5 września).

Na styku muzyki najnowszej i malarstwa współczesnego

Polska publiczność będzie miała okazję usłyszeć w tym miesiącu dwa dzieła Agaty Zubel silnie powiązane z malarstwem. Spray to utwór napisany w 2023 roku na zamówienie Les Percussions de Strasbourg, którego prawykonanie odbyło się w Strasburgu 22 lutego 2024 roku. Kompozycja łączy w sobie elementy performansu, muzyki i sztuk plastycznych i została skomponowana dla sześciu wykonawców, którzy instrumenty zastępują swoimi ciałami i puszkami z farbą. Główną ideą utworu jest wykorzystanie jednego dzieła sztuki do stworzenia kolejnego. Dźwięki wydawane przez puszki i akcesoria malarskie oddziałują bezpośrednio z przestrzenią wizualną i pracami plastycznymi, które w tym samym czasie powstaną na płótnach ustawionych na scenie. Spraye, pędzle – to narzędzia służące do odtworzenia tego, co zapisane jest w partyturze. Odtwarzana w czasie staje się dziełem muzycznym, natomiast w efekcie końcowym – barwnym dziełem sztuki wizualnej. W rezultacie powstanie sześć dzieł opartych na tej samej partyturze, lecz różniących się wizualnie. Kompozytorka i wykonawcy eksperymentują w utworze ze swoim ciałem i gestem, prowadzącym do uderzenia, wydobycia dźwięku i ułożeniu w rytm. Szukają odpowiedzi na pytanie: jak na nowo przemyśleć ruch ciał w muzyce perkusyjnej?. Słuchacze zgromadzeni 7 września w Sali Czerwonej Narodowego Forum Muzyki we Wrocławiu staną się więc także świadkami postawania dzieł malarskich.

Następnie 26 września podczas 68. Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” zabrzmi Abstract Paintings — kompozycja na 24-głosowy chór mieszany inspirowana abstrakcyjnymi obrazami Gerharda Richtera. — Utwór składa się z 14 części, z których każda interpretuje inny obraz, przenosząc paletę malarskich faktur i kolorów na różnorodne faktury i barwy dźwiękowe. Zamiast tradycyjnej semantyki wykorzystuję środki wyrazu wokalnego, co umożliwia mi tworzenie abstrakcyjnych pejzaży dźwiękowych. Nie jest to forma skanowania tego, co widoczne dla oka, ani próba opowiedzenia obrazu. To raczej muzyczna eksploracja, sytuacja, w której formę muzyczną wypełniają dźwięki, jakie nie zaistniałyby, gdyby nie chęć podążania za intensywnością i dynamiką działań malarskich Richtera. Tym samym zaproszenie do spotkania z Abstract Paintings wiąże się z zachętą dla słuchacza, by zanurzył się i w dźwiękowej, i w malarskiej rzeczywistości. – wyjaśnia Agata Zubel. Dzieło wykona SWR Vokalensemble, chór radia SWR zaliczany do najlepszych spośród zawodowych zespołów wokalnych w skali międzynarodowej.

Artysta nie może być obojętny!

Organizacje humanitarne (ONZ, UNICEF) alarmują: rok 2024 był jednym z najgorszych w historii dla dzieci doświadczonych konfliktami, żyjącymi w strefach wojennych. Każdego roku na świecie dochodzi do przynajmniej kilkudziesięciu tysięcy poważnych naruszeń praw dziecka, a tysiące z nich zostają zabite lub okaleczone. Afganistan, Kongo, Haiti, Gaza, Mali, Mjanma, Somalia, Sudan, Jemen, Burkina Faso, Etiopia, Ukraina to niepełna lista krajów, w których każdego dnia słychać płacz cierpiących i umierających dzieci oraz rozpaczliwy krzyk ich matek. Czy wobec tego krzyku artysta może pozostać obojętny? — Nie mogę i nie chcę być obojętny na masowe, codzienne zabijanie dzieci w różnych częściach świata. Musiałem skomponować muzykę, która wyraża mój ból i sprzeciw wobec okrucieństwa współczesnych wojen, w których tysiącami są unicestwiani najbardziej bezbronni z nas. – wyznaje Zygmunt Krauze i komponuje swój krzyk niezgody: na świat, w którym żyjemy, na obojętność na śmierć, która każdego dnia spotyka niewinnych i bezbronnych. Krzyk wezwania, by uczynić ten świat lepszym. Children’s Requiem to siedmioczęściowy utwór na dwoje solistów – sopran i baryton, chór mieszany, chór dziecięcy oraz orkiestrę, w którym zwyczajowy tekst łacińskiej mszy za zmarłych zastąpiły twarde, bezwzględne wyliczenia raportu ONZ, teksty Seneki, które opisują świat z punktu widzenia filozofa, czy wymowny fragment z Ewangelii św. Mateusza, przypominający słuchaczom, że zbrodnie na dzieciach miały miejsce także wtedy, dwa tysiące lat temu. Całość śpiewana jest po angielsku, w języku najbardziej uniwersalnym, zrozumiałym na całym świecie, tak jak cały świat powinien zrozumieć przesłanie tego szczególnego dzieła.

Prawykonanie Children’s Requiem, utworu skomponowanego na zamówienie Międzynarodowego Festiwalu Wratislavia Cantans, odbędzie się 10 września o godz. 19:00, w Kościele pw. św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Wśród wykonawców: Marcelina Román – sopran, Michał Partyka – baryton, Chór Polskiego Radia – Lusławice, Sinfonia Varsovia, Chór Dziewczęcy NFM, Chór Chłopięcy NFM, Jacek Kaspszyk – dyrygent.

Przy ulicy Kościuszki 165 w Katowicach

W domu Kilara na skrzypce i fortepian to utwór Aleksandra Lasonia skomponowany w hołdzie Wojciechowi Kilarowi. To także muzyczna zapowiedź planowanego otwarcia Centrum Edukacji Muzycznej, które zostanie poświęcone pamięci kompozytora. Na jego siedzibę wybrano Muzeum w domu Kilara, mieszczące się przy ulicy Kościuszki 165 w Katowicach. Kameralne dzieło Aleksandra Lasonia zaskakuje kontrastami i odwołuje się do duchowej atmosfery późnych dzieł Kilara z ich charakterystyczną metafizyczną refleksyjnością. W programie koncertu, który odbędzie się 12 września 2025 r. w Sali Audytorium Muzeum Śląskiego w Katowicach podczas 20. Międzynarodowego Festiwalu im. G. G. Gorczyckiego, zabrzmi także Sonata June-December Alka Nowaka. Oba utwory wykonają Krzysztof Lasoń (skrzypce) oraz Piotr Sałajczyk (fortepian).

"4/10/100 + 1 = ∞", czyli jubileuszowy koncert prawykonań Polskiego Radia

W 2025 roku Polskie Radio ma dwa znakomite powody do świętowania: sto lat swojego istnienia oraz osiemdziesiąt lat działalności Orkiestry Polskiego Radia w Warszawie. Z tej okazji rozgłośnia, która przez dekady towarzyszy Polakom w najważniejszych momentach historii i kultury, postanowiła uczcić polską muzykę najnowszą. Na otwarcie koncertu, zatytułowanego "4/10/100 + 1 = ∞", (14.09.2025, godz. 19:00, Studio Koncertowe S1 im. Witolda Lutosławskiego w Warszawie), zabrzmi Muzyka Drzew na kwartet smyczkowy Grażyny Pstrokońskiej-Nawratil, dla której obcowanie z naturą jest jednym z najważniejszych źródeł inspiracji do komponowania muzyki. Dzieło poświęcone Krzysztofowi Pendereckiemu wykona NeoQuartet, jeden z najprężniej działających zespołów kameralnych specjalizujących się w wykonawstwie muzyki najnowszej w Europie.

W drugiej części koncertu usłyszymy Koncert podwójny na skrzypce i wiolonczelę Marty Ptaszyńskiej oraz III Koncert skrzypcowy Hanny Kulenty w wykonaniu Orkiestry Polskiego Radia, którą poprowadzi Michał Klauza. Do zagrania partii solowych w Koncercie podwójnym Ptaszyńskiej zostali zaproszeni Jakub Jakowicz (skrzypce) oraz Marcin Zdunik (wiolonczela), zaś w Koncercie skrzypcowym Kulenty solistą będzie koncertmistrz Orkiestry Polskiego Radia Marcin Markowicz.

Organizatorzy podkreślają — To nie tylko jubileuszowe wydarzenie, ale przede wszystkim kontynuacja misji Polskiego Radia: wspierania twórczości, promowania muzyki współczesnej i aktywnego udziału w życiu kulturalnym – zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami. Inicjatywa ta jest powrotem do najlepszych tradycji polskiej radiofonii publicznej – instytucji, która niegdyś inicjowała powstanie wielu ważnych kompozycji. To nie tylko symboliczne upamiętnienie historii, lecz także krok w stronę budowania trwałego dziedzictwa muzycznego i kulturowego.

Piękno rozpisane kameralnie na pięciolinii

Jesień Jagody Szmytki przyniesie ze sobą piękno i obfitość. Podczas 68. Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” aż cztery najnowsze utwory kompozytorki zabrzmią 22 września o godz. 17:00 w Przestrzeni Muzyki Współczesnej Hasztag Lab podczas jej monograficznego koncertu zatytułowanego Beautification / Pięknienie. Tego popołudnia usłyszymy po raz pierwszy fantazję o pięknieniu na gitarę elektryczną solo, skomponowaną dla wirtuoza współczesnej gitary Samuela Toro Péreza, w której kompozytorka rozpracowuje idiom gitary elektrycznej uchwycony w różne struktury polifoniczne, uczestniczące „w debacie” na temat różnorodności piękna, a także kanon na gitarę elektryczną i wiolonczelę, w którym artystka zestawia brzmienia instrumentu amplifikowanego z instrumentem akustycznym, przetwarzając je za pomocą jednej z najstarszych technik imitacji, ponadto figury i emocje na skrzypce solo, prezentujące efekty badań kompozytorki nad emocjonalną stroną wybranych historycznych figur retorycznych oraz wariacje na temat Forsythe’a na wiolonczelę solo, które skomponowała dla Leo Morello latem 2025 roku. Z pełnym programem koncertu można zapoznać się na stronie festiwalu.

Wpływ środowiska naturalnego na stan twórców

Katalog Polskiego Wydawnictwa Muzycznego wzbogaci się tej jesieni także o najnowszy utwór Lidii Zielińskiej. Kryptobioza to dzieło, którego tytuł odnosi się do odwracalnego, przejściowego stanu skrajnego obniżenia aktywności życiowej kompozytora, będącego odpowiedzią na niekorzystne warunki środowiska naturalnego. Utwór usłyszymy w wykonaniu Nordic Affect – jednego z najbardziej idiomatycznych zespołów Islandii i północy Europy, grającego na instrumentach barokowych (Halla Steinunn Stefánsdóttir – skrzypce barokowe, Marie Stockmarr Becker – altówka barokowa, Hanna Loftsdóttir – wiolonczela barokowa, Guðrún Óskarsdóttir – klawesyn). Prawykonanie podczas Warszawskiej Jesieni 22 września o godz. 22:30 w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie. Następnego dnia warto też wybrać się do Austriackiego Forum Kultury, gdzie o godz. 12:00 odbędzie się spotkanie z kompozytorką. Zachęcamy do śledzenia strony festiwalu.

Doświadczenie przepływu

Podczas Warszawskiej Jesieni usłyszymy także floating:dissapearance (ver. b for sinfonietta) Pawła Malinowskiego w nowej wersji, skomponowanej na orkiestrę kameralną. — Podczas pracy nad utworem wyobrażałem sobie, jak zanurzam się w głąb wielkiego basenu i słucham przedziwnych dźwięków stamtąd dobiegających. Powracały do mnie też słowa Zuzanny Ginczanki: „Oprócz samej siebie nie znam innej dali”. Mam nadzieję, że razem znajdziemy w tych brzmieniach uspokojenie, a może dla niektórych z nas będzie to moment chwilowego oddalenia się od codzienności.- komentuje kompozytor. Pierwotnie utwór został napisany na zamówienie Krakowskiego Międzynarodowego Festiwalu Kompozytorów, ale 20 września o godz. 19:30 w Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina usłyszymy wersję B tego dzieła, która powstała z myślą o jej wykonawcach: London Sinfonietcie pod dyrekcją Geoffreya Patersona.

Na zamówienie Spółdzielni Muzycznej contemporary ensemble Paweł Malinowski przygotował własną instrumentację Masek op. 34 Karola Szymanowskiego. Krakowski zespół zaprezentuje dzieło podczas Musica Festival w Strasburgu 23 września o godz. 20:30 w Palais de Fêtes. To wyjątkowe wydarzenie, podczas którego Spółdzielnia Muzyczna połączy siły z francuskim zespołem 2e2m, by zaprezentować szeroką panoramę polskiej muzyki XX i XXI wieku. Nowe, młode pokolenie polskich twórców, zanurzone w dziedzictwie wybitnych postaci XX wieku, jak Szymanowski, Bacewicz, Górecki czy Penderecki ukaże swoją zdolność do przyswajania i dzielenia się różnorodnymi wpływami, jednocześnie przenosząc je w nowe wymiary. W programie koncertu także twórczość Grażyny Bacewicz, Henryka Mikołaja Góreckiego, Teoniki Rożynek, Wojciecha Błażejczyka, czy Rafała Ryterskiego.