Aktualności
Nie tylko nauczyciel Chopina. Odkryj historię Józefa Elsnera
2025-05-29
Kompozytor, dyrygent, wydawca, teoretyk muzyki, pedagog muzyczny, rektor uczelni – życiorys Józefa Elsnera jest niezwykle bogaty. Mimo to przeważnie kojarzony jest jedynie jako nauczyciel Fryderyka Chopina. Krzysztof Bilica z zaciekawieniem przygląda się mistrzowi przełomu XVIII i XIX wieku, którego portret rysuje w najnowszej Małej Monografii.
Urodzony w śląskim Grodkowie 1 czerwca 1769 roku – jak podkreśla autor, o wschodzie słońca – już od dziecka miał styczność z muzyką. We Wrocławiu w szkołach u dominikanów i jezuitów śpiewał w chórach i grał na skrzypcach. W polskim Lwowie dał się poznać jako obiecujący kompozytor i kapelmistrz. Tam spotkał też Wojciecha Bogusławskiego, z którym w roku 1799 przeniósł się do Warszawy, rozpoczynając ponad 50-letni rozdział swego pracowitego życia. W stolicy był wieloletnim dyrektorem muzyki w Teatrze Narodowym, wydawał miesięcznik nutowy „Wybór Pięknych Dzieł Muzycznych i Pieśni Polskich”, opublikował m.in. Rozprawę o metryczności i rytmiczności języka polskiego. Tworzył też i prowadził szkoły muzyczne – ze Szkołą Główną Muzyki na czele, w której pod jego profesorskim okiem studiował Fryderyk Chopin.
Wkład Elsnera w polską kulturę jest nieoceniony. Choć pochodził z niemieckojęzycznej śląskiej rodziny, za namową Bogusławskiego nauczył się języka polskiego, aby móc komponować opery do polskich librett. A pisał wiele – począwszy od utworów scenicznych, przez msze, kantaty, pieśni, utwory fortepianowe (na dwie i cztery ręce), symfonie po różnorakie utwory orkiestrowe. Wykształcił także szereg kompozytorów kolejnego pokolenia. Najsłynniejszego z nich – Fryderyka Chopina – po ukończeniu trzyletniego kursu ocenił w proroczych słowach: „szczególna zdatność, geniusz muzyczny”. Chopin natomiast odwdzięczył się stwierdzeniem: „Z panem Elsnerem największy osioł by się nauczył”.
Można odnieść wrażenie, że wiedza o Elsnerze bywała zalewana wodami wzbierającej od czasu do czasu Lete – mitycznej rzeki zapomnienia. Lecz żadna powódź nie trwa wiecznie. Wody prędzej czy później się cofają. W ostatnich kilkudziesięciu latach odnaleziono sporo zaginionych utworów Elsnera. Należy mieć nadzieję, że zostaną odkryte także jakieś zapomniane lub zagubione źródła pisane, poszerzające wiedzę o życiu kompozytora. (…)
Życie człowieka jest w pewnej mierze określane przez epokę, w której on żyje.
Fragment książki
Bilica zgrabnie wplata konteksty historyczno-społeczne oraz kulturowe, dzięki czemu z łatwością można się zanurzyć w epoce i wyobrazić sobie „jak to było” za czasów Elsnera. Ponadto zabieg ten jasno pokazuje jak działalność Elsnera kształtowała się na tle często dramatycznych wydarzeń, ale też uwypukla wpływ kompozytora na kształtowanie się historii Polski i jej kultury. Autor zadbał przy tym, aby lektura była jednocześnie wciągająca i przyjemna w odbiorze. O swoim bohaterze pisze serdecznie, tworząc ciepły i przyjazny portret.
Elsner to już dwudziesta druga książka z serii Małe Monografie Polskiego Wydawnictwa Muzycznego, przybliżającej sylwetki zarówno znanych, jak i tych mniej popularnych kompozytorów. Premierową publikację można znaleźć w stacjonarnej księgarni PWM, księgarniach internetowych: pwm.sklep.pl empik.com, alenuty.pl, liber.pl oraz dobrych księgarniach muzycznych w całym kraju.
O autorze:
Krzysztof Bilica – muzykolog, także aforysta, eseista i prozaik. Studiował 2 lata prawo na Uniwersytecie Wrocławskim i muzykologię na Uniwersytecie Warszawskim (magisterium u prof. Zofii Lissy), w Akademii Muzycznej w Krakowie odbył studia podyplomowe i uzyskał stopień doktora muzyki (promotor prof. Mieczysław Tomaszewski). W latach 1974–2002 był redaktorem Wydawnictwa Naukowego PWN 2008–2012 redaktorem dwutygodnika „Ruch Muzyczny”. Członek Związku Kompozytorów Polskich, redaktor zbioru Muzyka polska w okresie zaborów (1997), autor kilkuset artykułów, esejów, recenzji, felietonów, opowiadań i aforyzmów, ponad 10 tysięcy haseł muzycznych dla różnych encyklopedii PWN oraz książek: Telefony z Eufonii (1995), Słownik wyrazów własnych (1995), Wokół Chopina i Polski (2005), Myślnik. 303 aforyzmy z „Przekroju” (2009), W Warszawie i Petersburgu: Ogiński, Glinka, Moniuszko (2017), Myśli nad myślami (2022), Etiudy Chopina w Jego „jednym sposobie” (2022) – za tę ostatnią uzyskał wyróżnienie w konkursie Narodowego Centrum Kultury oraz nagrodę Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk 2023.
Małe Monografie to barwna seria o znanych i lubianych kompozytorach polskich i zagranicznych różnych epok. To lektura obowiązkowa dla melomanów, miłośników kultury, uczniów i studentów. Książki, dzięki swojemu kieszonkowemu rozmiarowi, mogą stać się nieodłącznymi towarzyszami drogi do pracy i szkoły czy letniej wycieczki. Mimo, że publikacje obfitują w informacje i daty, opowieści o kompozytorach okraszone są anegdotami i ciekawostkami, przez co nie sposób się nudzić podczas czytania.
Najczęściej czytane:
Dziś, 2 grudnia, rozpoczyna się osiemnasta odsłona jednego z najbardziej prestiżowych europejskich konkursów dyrygenckich: Donatella Flick – London Symphony Orchestra Conducting Competition. W bogatym przekroju repertuarowym jako utwór obowiązkowy znalazł się także Koncert na orkiestrę smyczkową Grażyny Bacewicz.
3 miasta, blisko 40 wydarzeń, koncertów, spotkań i warsztatów edukacyjnych, ponad 800 wykonawców, dzieła 38 kompozytorów związanych z PWM, 1 statuetka „Koryfeusz Muzyki Polskiej” oraz tysiące melomanów w salach koncertowych, miejskiej sonosferze i na radiowej antenie. Polskie Wydawnictwo Muzyczne uczciło 80-lecie swojej działalności wyjątkowym cyklem „Muzyczne spotkania”. Całoroczne obchody jubileuszu Oficyny zwieńczył uroczysty koncert w Filharmonii Krakowskiej z udziałem Laureatki IV Nagrody XIX Konkursu Chopinowskiego Tianyao Lyu.
Refleksje i mistyka nad różnymi obszarami życia to wątki towarzyszące utworom, których prawykonania odbędą się w grudniu. Nowych dzieł kompozytorów współpracujących z Polskim Wydawnictwem Muzycznym będzie można posłuchać w Katowicach oraz Bydgoszczy.
Już 7 grudnia w Studiu S1 w Warszawie specjalnym koncertem swoje osiemdziesiąte urodziny będzie obchodził „Ruch Muzyczny” – najstarsze czasopismo o muzyce klasycznej w Polsce. W programie znajdą się m.in. kompozycje dawnych, legendarnych redaktorów naczelnych – Stefana Kisielewskiego i Zygmunta Mycielskiego
Dziedzictwo muzyczne w nowym formacie — prezentacja portalu Polska Biblioteka Muzyczna podczas XVI Ogólnopolskiej Konferencji Bibliotekarzy Muzycznych pod hasłem "Muzykalia w zmieniającym się otoczeniu bibliotecznym – integracja, współpraca, harmonia".
Z okazji jubileuszu 80-lecia Polskiego Wydawnictwa Muzycznego, zasłużeni pracownicy Oficyny oraz związani z nią autorzy i przedstawiciele polskiego środowiska muzycznego zostali uhonorowani odznaczeniami państwowymi. Samo wydawnictwo otrzymało też Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
I Koncert fortepianowy e-moll op. 11 w rzeczywistości powstał kilka miesięcy po II Koncercie f-moll op. 21; „zamieniona” opusowa numeracja wynika z dat wydań obu utworów. Dziś pochylimy się nad późniejszym z tych dwóch z dzieł, dojrzalszym i kreślonym pewniejszą ręką. W kolejnej odsłonie cyklu „Historia pewnego utworu” przyjrzymy się koncertowym programom, sztambuchowym wyznaniom i pożegnaniu z Ojczyzną.
Choć o życiu i twórczości Fryderyka Chopina napisano już niemal wszystko, jego dwie podróże do Brytanii wciąż pozostają mało znanym epizodem biografii. Książka Petera Willisa „Chopin w Brytanii” rzuca nowe światło na ten fragment życia kompozytora, wypełniając lukę w dotychczasowych badaniach. Teraz nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego ukazuje się po raz pierwszy w polskim tłumaczeniu.
Problemy z librettem, kolejne niezrealizowane premiery, konflikt z Londynem i wreszcie zaginięcie partytury – Philaenis, pierwsza opera Romana Statkowskiego, zdawała się nie mieć szczęścia… W kolejnej odsłonie cyklu „Historia pewnego utworu” przyjrzymy się zrządzeniom losu, Pyrrusowym zwycięstwom i długiej drodze na Parnas.
12 listopada 2025 roku przypada setna rocznica śmierci Romana Statkowskiego – polskiego kompozytora nurtu późnoromantycznego i pedagoga, ucznia m.in. Władysława Żeleńskiego, Nikołaja Sołowiowa i Antona Rubinsteina, a (wedle niektórych źródeł) także Nikołaja Rimskiego-Korsakowa. Ciekawy wybór twórczości fortepianowej tego kompozytora, nową instrumentację jego opery Philaenis oraz album z jazzowymi impresjami inspirowanymi operą Maria można znaleźć w katalogu Polskiego Wydawnictwa Muzycznego.
